نقشه ذهنی (Mind Map) چیست؟

نقشه ذهنی، نموداری درختی است که برای بیان کردن کلمات، ایده‌ها، فعالیت‌ها یا موارد دیگر مربوط به یک کلید واژه یا ایده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نقشه ایده ای برای یادداشت برداری و شکوفایی خلاقیت است که توسط تونی بوزان(tony buzan) ابداع شده است. این نمودار برای تولید، سازماندهی و ساختار دهی ایده‌ها و افکار به کار بسته می‌شود و در حل مسئله، فرایند تصمیم‌گیری و نوشتن می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
عناصر یک نقشه ذهنی به صورت ادراکی و بر اساس اهمیت مطالب در قالب گروه‌ها، شاخه‌ها و قسمت‌های متفاوت قرار می‌گیرند. نقشه‌های ذهنی را می‌توان برای مرور حافظه نیز به کار بست.

ترسیم نقشه ذهنی راهی ساده، اما بسیار مؤثر برای تصویرسازی، سازمان دادن و ساختار بخشیدن به افکار، دانش و اطلاعات است. بهترین نکته درباره‌ی این تکنیک آن است که نحوه کار و نمایش نقشه ذهن، برخلاف بسیاری از روش‌های دیگر ، به روند طبیعی تفکر مغز کمک می‌کند. اطلاعات در آن واحد از راه‌های مختلفی به شکل کلمه، رنگ، تصویر، نشانه و نمایه‌های فضایی ارائه شده و به این صورت با آسان شدن پردازش مطالب، یادگیری و به یادسپردن آن‌ها نیز آسان‌تر می‌شود.

هرچه بتوانید از متن‌ها کم کرده و تصاویر را جایگزین کنید برای مغزتان بهتر است. با ارائه‌ی اطلاعات به شیوه‌ای متفاوت و نمایش آن بصورت بصری، مغزتان را قادر می‌کنید تا اطلاعات را سریع‌تر درک و به شکل مؤثرتری حفظ نماید و در نهایت سریع‌تر به یاد آورد.

قواعد رسم نقشه ذهنی

شاخه ها

مهمترین چیزی که در این باره باید بگویم این است که همه شاخه‌ها به هم متصل هستند و نهایتا به تصویر مرکزی یا به اصطلاح Centeral Idea می‌رسند. نباید این وسط فاصله‌ای باشد. دقیقا مثل شاخه‌های درخت.

شاخه‌های اصلی، مستقیماً با موضوع اصلی ارتباط دارند و حاوی مطالب اصلی آن هستند. تقریبا شبیه به سرفصل‌های اصلی یک کتاب.

شاخه‌های فرعی، از شاخه‌های اصلی نشأت می‌گیرند و حاوی اطلاعات مفصل نقشه ذهنی ما هستند. در یک مایندمپ استاندارد، هیچ مطلبی نباید معلق و بدون شاخه باشد. همه چیز را از شکلها گرفته تا کلمه‌ها، باید روی شاخه بنویسید. لازم نیست حتما شاخه اصلی شما چند شاخه فرعی داشته باشد. می‌تواند اصلا شاخه فرعی نداشته یا یک یا چندین شاخه فرعی داشته باشد. اما تجربه نشان داده است، بیش از هفت مورد، نقشه ذهنی شما، گیج کننده و شلوغ می‌شود. در ادامه به نکته زیر توجه کنید:

طول شاخه‌ها هم با طول عبارات و کلمه‌ها نسبت مستقیم دارد.

خطوط موج‌دار و منحنی به خطوط صاف و سیخکی اولویت دارند! زیبایی طبیعت، به خطوط منحنی است. به صورت خود نگاهی بیندازید.

کلمات کلیدی

سختترین مورد برای کشیدن نقشه ذهنی یافتن و استفاده کردن از کلمات کلیدی است. اگر بتوانید برای هر شاخه فقط یک کلمه کلیدی داشته باشید ، یک مهندس نقشه ذهنی هستید! استفاده از کلمات کلیدی در رسم مایندمپ باعث می‌شود نقشه ما واضح و خوانا بماند ، تفکر در هر جهتی ادامه پیدا کند و قابلیت گسترش داشته باشد.

دو استثنا هم وجود دارد: نام اشخاص و نقل قول‌ها لازم است که کامل بیایند و بصورت کلیدواژه نوشته نشوند.

تصویر

خلاقانه‌ترین و موثرترین قانون نقشه ذهنی ، استفاده از عناصر گرافیکی است. رنگها ، نشانه‌ها ، عکس‌ها ، پیکان و باکس‌ها عناصر گرافیکی تشکیل دهنده نقشه ذهنی هستند. نکته‌ای که دوست دارم به آن توجه ویژه داشته باشید این است که رنگ‌ها برای زیبایی نیستند و خیلی در فهم موضوع اهمیت دارند.دلیل اصلی استفاده از رنگ‌ها تشخیص شاخه‌های اصلی از یکدیگر هستند که به تشخیص سریع موضوع و فهم تفوتها و شباهتها و ارتباطات کمک می‌کند.

نکته: سعی کنید نشانه‌ها و علامت‌های مخصوص به خود را برای نقشه ذهنی داشته باشید. مثلا:

شکلک‌ها و نشانه‌ها را در زیر، رو یا کنار کلمه‌هایی مربوط به هر شاخه قرار داده و به این ترتیب معنای بیشتری به آن‌ها بدهید.
نشانه‌ها را به تنهایی و به جای یک کلیدواژه روی شاخه قرار دهید.

پیکان‌ها

راز مگوی نقشه ذهنی ، پیکانها هستند. چون زیاد می‌بینید که پس از رسم نقشه ذهنی هنوز قسمتهایی هستند که به هم مرتبطند اما در شاخه‌های مجزایی کشیده شده‌اند. در چنین مواردی مشخص کردن اتصال بین دو شاخه مفید است و اینجاست که از پیکان‌ها استفاده می‌کنیم. البته به شرطی که از کنار نقشه رد شوند نه از وسط آن. نباید به ظاهر چشم نواز نقشه ذهنی‌مان آسیبی وارد شود.

به صورت خلاصه می‌توان گفت:

هدف و ایده اصلی خود را مشخص نمایید.
از مرکز صفحه آغاز کنید.
یک تصویر مرتبط در مرکز قرار دهید.
از ۳ رنگ اصلی برای شروع استفاده نمایید.
از این طرح خطوطی به شکل شعاع‌های مختلف به اطراف بکشید.
از یک کلیدواژه یا شکل برای هر خط استفاده نمایید.
نقشه ذهنی خود را توسعه دهید

قواعد جزئی اما بسیار مهم در کار با نقشه‌های ذهنی عبارتند از :

نقشه‌های ذهنی همیشه با یک ایده اصلی در وسط کاغذ شروع می‌شود
این ایده اصلی مانند تنه درختذبا شاخه‌های اصلی و فرعی احاطه می‌شود
هر تعداد که می‌خواهید شاخه‌های فرعی به شاخه‌های اصلی متصل کنید
مرتبط بودن شاخه‌ها به یکدیگر و معلق نبودن آن‌ها همیشه اهمیت دارد
شاخه‌های فرعی همیشه به زیر یا انتهای هر شاخه اصلی متصل می‌شوند
کلیدواژه‌ها روی شاخه‌ها نوشته می‌شوند. روی هر شاخه فقط باید یک کلمه نوشت. این یعنی یک موضوع را می‌شود در تمام جهات بسط داد
در نقشه‌های ذهنی نشانه‌ها، تصاویر و رنگ‌هایی وجود دارد که می‌تواند دربردارنده‌ی اطلاعات اضافی هم باشد

دانلود نرم افزار ترسیم نقشه ذهنی MindGenius 2018 با قابلیت فارسی کامل

ویژگی بسیار ارزشمند این نرم افزار، داشتن Template‌های بسیار متنوع است.

ضمناً مانند بسیاری از فایل‌های غیرقانونی که به صورت روزمره استفاده می‌کنید (و می‌کنیم)، فایل Patch آن هم موجود است تا محدودیت اجرای آزمایشی را برداشته و غیرفعال کند (حجم تقریبی ۱۲۰ مگابایت):

لینک دانلود

رمز فایل: vafabakhsh.ir

چند نمونه نقشه ذهنی