اختلالات روانی رایج نوجوانی | روانشناس نوجوان

چرا سلامت روان نوجوانان اهمیت دارد؟

نوجوانی، دوره‌ای پرتلاطم و سرشار از تغییرات جسمی، هیجانی و اجتماعی است. در این میان، برخی اختلالات روانی به طور شایع‌تری سراغ نوجوانان می‌آیند. اما چرا آگاهی از این اختلالات حیاتی است؟! شناخت به‌موقع نشانه‌ها، نخستین گام برای پیشگیری و درمان مؤثر است.

دوران نوجوانی، بحران شکل‌گیری هویت است. فشارهای تحصیلی، تغییرات هورمونی، چالش‌های اجتماعی و انتظارات خانواده، نوجوان را مستعد اختلالات روانی می‌کند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO): « از هر ۷ نوجوان ۱۰ تا ۱۹ ساله، یک نفر با اختلال روانی تشخیص‌داده‌شده دست‌و‌پنجه نرم می‌کند ». غفلت از این موضوع، پیامدهای جبران‌ناپذیری مانند افت تحصیلی، انزوا یا حتی خودکشی به دنبال دارد! امروزه دانستن اختلالات روانی رایج نوجوانی برای تمامی والدین واجب است.

چهار اختلال روانی شایع در نوجوانان

• اختلالات اضطرابی  (Anxiety Disorders)

گروهی از اختلالات روانی هستند که با احساس اضطراب، ترس و نگرانی شدید و مداوم همراهاند و میتوانند زندگی روزمره را مختل کنند. برخی از انواع اصلی عبارتند از:

1. اختلال اضطراب فراگیر (GAD): نگرانی مزمن و بیش‌ازحد درباره مسائل روزمره.
2. اختلال هراس (Panic Disorder): حملات ناگهانی ترس شدید همراه با علائم جسمی مانند تپش قلب یا تنگی نفس.
3. اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety): ترس شدید از قضاوت دیگران در موقعیت‌های اجتماعی.
4. فوبیای خاص: ترس غیرمنطقی از اشیا یا موقعیت‌های خاص (مثل ارتفاع یا حیوانات).
5. اختلال وسواس فکری-عملی (OCD): افکار مزاحم (وسواس) و رفتارهای تکراری (اجبار) برای کاهش اضطراب.
6. اختلال استرس پس‌از سانحه (PTSD): اضطراب ناشی از تجربه یک رویداد traumat یک (مانند جنگ یا تجاوز).

–  چه نشانه‌هایی دارد؟ : تپش قلب، تعریق زیاد، اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی (مدرسه، مهمانی)، نگرانی مداوم.

– آمار هشداردهنده : ۳۲% نوجوانان ایران در پژوهشی (۱۴۰۲) علائم اضطراب متوسط تا شدید داشتند.

– راهکار کلیدی : آموزش تکنیک‌های تنفسی و مراجعه به روانشناس نوجوان برای درمان شناختی-رفتاری (CBT) .

• افسردگی (Depression)

یک اختلال خلقی شایع است که با احساس غم، ناامیدی و بی‌علاقگی به فعالیت‌های روزمره مشخص می‌شود و عملکرد فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. انواع اصلی افسردگی عبارت اند از:

1. اختلال افسردگی اساسی (MDD): افسردگی شدید با علائم مداوم (حداقل ۲ هفته).
2. افسردگی پایدار (دیستایمیا): علائم خفیف‌تر اما مزمن (حداقل ۲ سال).
3. افسردگی پس‌از زایمان: افسردگی پس از تولد نوزاد، همراه با احساس گناه یا خستگی شدید.
4. اختلال دوقطبی: دوره‌های متناوب افسردگی و شیدایی (مانیا).
5. افسردگی فصلی (SAD): مرتبط با تغییر فصل (معمولاً زمستان).

علائم شایع :

– احساس غم، پوچی یا ناامیدی

– از دست دادن علاقه به فعالیت‌های لذت‌بخش

– تغییرات اشتها (کم‌خوری یا پرخوری)

– اختلال خواب (بی‌خوابی یا خواب زیاد)

– خستگی مزمن و کم‌انرژی بودن

– مشکل در تمرکز و تصمیم‌گیری

– افکار مرگ یا خودکشی (در موارد شدید)

علل احتمالی :

– عوامل بیولوژیک (عدم تعادل مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین)

– عوامل ژنتیکی (سابقه خانوادگی)

– رویدادهای استرس‌زا (از دست دادن عزیز، مشکلات مالی)

– بیماری‌های مزمن یا هورمونی

روش های درمان :

– روان‌درمانی (مانند CBT یا درمان شناختی-رفتاری)

– داروها (مثل SSRIs یا مهارکننده‌های بازجذب سروتونین)

– تغییر سبک زندگی (ورزش منظم، رژیم سالم، خواب کافی)

– درمان‌های تحریک مغزی (در موارد مقاوم، مانند ECT  )

– علائم هشداردهنده : بی‌انرژی‌بودن، کاهش نمرات، بی‌علاقگی به فعالیت‌های لذت‌بخش، افکار خودکشی.

– یک باور غلط  «افسردگی نوجوانان صرفاً نوسان خلقی است ! «

– مسیر درمان : ترکیب دارودرمانی (تحت نظر روانپزشک) و جلسات مشاوره.

• اختلال بیش‌فعالی/کم‌توجهی (ADHD)

–  نوجوانانی که ADHD دارند، در تمرکز کردن روی یک موضوع خاص مشکل بزرگی دارند، خیلی زود حواسشان پرت می‌شود، بدون فکر عمل می‌کنند و معمولاً به دلیل انرژی زیاد، بی‌قرار هستند و نمی‌توانند آرام بنشینند.

–  نشانه‌های کلیدی: بی‌قراری جسمی، فراموشکاری، مشکل در تمرکز بر درس‌ها، رفتارهای تکانشی.

–  نکته طلایی: ADHD   فقط “بی‌دقتی” نیست! یک اختلال عصبی-رشدی است که نیاز به مدیریت حرفه‌ای دارد.

–  راه حل: کاردرمانی + آموزش والدین برای ایجاد ساختار روزانه تا اختلال روانی نوجوان تشدید نشود.

• اختلالات خوردن (Eating Disorders)

–  این اختلالات روانی مربوط به رابطه ناسالم با غذاست. مثلاً نوجوان ممکن است آنورکسیا (ترس شدید از چاقی و غذا نخوردن) یا بولیمیا (پرخوری کردن و سپس تلاش برای پاکسازی بدن با روش‌های خطرناک) داشته باشد. این مشکل معمولاً ریشه در تصویر ذهنی از بدن خودشان دارد.

–  شایع‌ترین انواع: بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia) و پرخوری عصبی (Bulimia)  .

–  هشدار: حساسیت بیش‌حد به وزن، پنهان‌کاری در غذا خوردن و …

–  عامل خطر: فشار شبکه‌های اجتماعی برای داشتن اندامی زیبا !

نقش والدین: چگونه کمک کنیم؟

– گام اول: ارتباط بدون قضاوت

جمله‌هایی مانند: «احساست رو درک می‌کنم، می‌خوای بیشتر صحبت کنیم؟» فضای امن ایجاد می‌کند.

– گام دوم: مشاهده هوشمندانه

تغییرات ناگهانی در خواب، اشتها یا رفتار را جدی بگیرید.

– گام سوم: مراجعه به متخصص

اگر نشانه‌ها بیش از ۲ هفته ادامه یافت، از روانشناس نوجوان کمک بگیرید.

سه سلاح طلایی برای پیشگیری

1. تقویت مهارت‌های هیجانی : آموزش مدیریت خشم، استرس و ارتباط مؤثر.
2. الگوی رفتار سالم : والدینی که از سلامت روانی برخوردارند، نسلی مقاوم پرورش می‌دهند.
3. حذف انگ بیماری روانی : صحبت آزادانه درباره احساسات، ترس از درمان را کاهش می‌دهد.

⭐نکته مهم

اختلالات روانی نوجوانان، نشانه “ضعف” نیست! بسیاری از چهره‌های موفق جهانی (مانند اِما واتسون و مایکل فلپس) تجربه مبارزه با این چالش‌ها را دارند. مهم‌ترین اقدام، تشخیص به‌موقع و مراجعه به روانشناس متخصص نوجوان است. هرگز با گفتن «خودش خوب می‌شه!» زمان طلایی درمان را از دست ندهید.  /اختلالات روانی رایج نوجوانی |  اختلالات نوجوانی